Giáo án Lịch sử Lớp 7 - Tuần 29 - Năm học 2017-2018 - Trường THCS Ngô Quang Nhã

Ngày soạn: 9/3/2018
Tuần: 29 
Tiết: 57
Bài 25: PHONG TRÀO TÂY SƠN (tiếp theo)
MỤC TIÊU 
Kiến thức
Tài thao lược quân sự của Quang Trung và danh tướng Ngô Thì Nhậm.
Những sự kiện lớn trong chiến dịch phá quân Thanh, đặc biệt là đại thắng ở trận Ngọc Hồi - Đống Đa xuân Kỷ Dậu (1789).
Kỹ năng
Sử dụng lược đồ để thuật lại cuộc đại phá quân Thanh?
Đánh giá tầm vóc lịch sử của sự kiện mùa xuân Kỷ Dậu (1789)
Thái độ
 Giáo dục lòng yêu nước và tự hào về trang sử vẻ vang của dân tộc ta trong cuộc đại phá quân Thanh xâm lược.
Cảm phục thiên tài quân sự Nguyễn Huệ.
CHUẨN BỊ
- Thầy: Lược đồ diễn biến trận đánh Ngọc Hồi - Đống Đa.
- Trò: sgk + bài soạn
 CÁC BƯỚC LÊN LỚP
Ổn định lớp: (1’)
Kiểm tra bài cũ (5’)
Tây Sơn đã hạ thành Phú Xuân và tiến ra Bắc Hà diệt họ Trịnh như thế nào?
Tình hình Bắc Hà sau khi quân Tây Sơn rút về Nam như thế nào? Trước tình hình đó, Nguyễn Huệ đã có biện pháp gì?
Nội dung bài mới (32’)
Các em có biết tại sao ngày mùng 5 Tết hằng năm lại trở thành nét đẹp văn hóa truyền thống của người dân Hà Nội và người dân Việt Nam không?
Với chiến thắng quét sạch 29 vạn quân Thanh ra khỏi bờ cõi, bảo vệ nền độc lập dân tộc, người dân Hà Nội tự hào vì chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa gắn liền với tên tuổi của vị anh hùng Quang Trung - Nguyễn Huệ.
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cơ bản
HĐ 1: Quân Thanh xâm lược nước ta
Hỏi: Sau khi Nguyễn Huệ thu phục được Bắc Hà, vua Lê Chiêu Thống đã có hành động gì?
- Nhà Thanh có bỏ qua cơ hội này không?
GV chỉ lược đồ H.57
Năm 1788, nhà Thanh cử Tôn Sĩ Nghị đem 29 vạn quân tiến vào nước ta chia làm 4 đạo (mũi tên trắng chấm đen).
+ Đạo 1 do Tôn Sĩ Nghị chỉ huy từ Quảng Tây qua Lạng Sơn tiến vào.
+ Đạo 2 theo đường Cao Bằng do Sầm Nghi Đống chỉ huy.
+ Đạo 3 theo đường Tuyên Quang.
+ Đạo 4 theo đường Quảng Ninh tiến vào Hải Dương.
- Sai người sang cầu cứu nhà Thanh.
- Nhân cớ đưa quân về giúp vua Lê Chiêu Thống, Càn Long thực hiện âm mưu xâm lược nước ta.
IV. TÂY SƠN ĐÁNH TAN QUÂN THANH
1. Quân Thanh xâm lược nước ta
- Lê Chiêu Thống sai người sang cầu cứu nhà Thanh. Vua nhà Thanh nhân cơ hội này thực hiện âm mưu xâm lược nước ta để mở rộng lãnh thổ xuống phía Nam.
- Cuối năm 1788, Tôn Sĩ Nghị chỉ huy 29 vạn quân, chia thành 4 đạo tiến vào nước ta.
Hỏi: Em có nhận xét gì về sự chuẩn bị của quân Thanh cho cuộc xâm lược nước ta?
Hỏi: Em có suy nghĩ gì về bè lũ Lê Chiêu Thống?
Hỏi: Trước thế giặc mạnh, quân Tây Sơn đã hành động như thế nào?
GV chỉ bản đồ H.57 giới thiệu phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn (vị trí, đặc điểm).
Hỏi: Vì sao quân ta rút khỏi Thăng Long? Có ý kiến cho rằng quân Tây Sơn rút khỏi Thăng Long vì hèn nhát. Em có đồng ý với ý kiến đó không?
Chuẩn bị chu đáo.
+ Lực lượng mạnh gồm bộ binh, kị binh, thủy binh.
+ Được bè lũ Lê Chiêu Thống dẫn đường ủng hộ lương thực, quân nhu quân dụng.
+ Tướng giặc là những tên tướng giỏi, hiếu chiến, hăm hỏ muốn "lập công lớn".
- Vua bán nước hèn hạ, nhục nhã.
- Chỉ vì quyền lợi cá nhân mà bán rẻ Tổ quốc, gây đau khổ cho nhân dân.
- Rút khỏi Thăng Long.
- Lập phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn.
+ Không phải do hèn nhát, sợ giặc. Đây là một kế hoạch sáng suốt và chu đáo.
+ Bảo toàn lực lượng (quân Thanh quá đông, hung hăng, quân ta chỉ có vài vạn).
+ Làm kiêu lòng địch.
+ Chờ thời cơ.
- Trước thế mạnh lúc đầu của giặc, Ngô Văn Sở và Ngô Thì Nhậm một mặt cho quân rút khỏi Thăng Long về xây dựng phòng tuyến ở Tam Điệp - Biện Sơn; một mặt cho người về Phú Xuân cấp báo với Nguyễn Huệ.
Hỏi: Nhìn trên bản đồ, vì sao nghĩa quân lập phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn?
Hỏi: Thái độ của quân Thanh khi vào xâm lược nước ta như thế nào? 
- Phòng tuyến có chiều sâu, liên kết thủy bộ vững chắc.
- Là bàn đạp cho quân Tây Sơn hội quân và tấn công ra Thăng Long diệt quân Thanh.
- Chủ quan, kiêu ngạo
- Tại Thăng Long, quân Thanh cùng bè lũ Lê Chiêu Thống ra sức cướp bóc, đốt nhà, giết người trả thù rất tàn bạo... khiến cho lòng căm thù của nhân dân ta đối với quân cướp nước và bè lũ bán nước đã lên đến cao độ.
HĐ 2: Quang Trung đại phá quân Thanh (1789)
Hỏi: Nhận được tin cấp báo, Nguyễn Huệ đã làm gì?
Hỏi: Tại sao lúc lấy được chính quyền từ tay họ Trịnh, Nguyễn Huệ lại không lên ngôi mà bây giờ ông mới lên ngôi?
Hỏi: Việc Nguyễn Huệ lên ngôi Hoàng đế có ý nghĩa gì?
- lên ngôi Hoàng đế....
- Lúc tiến quân ra Bắc, Nguyễn Huệ lấy khẩu hiệu "phù Lê diệt Trịnh".
- Bây giờ vua Lê bán nước, quân Thanh xâm lược nên Nguyễn Huệ lên ngôi là hợp lòng người.
- Tập hợp được lòng dân, tạo sức mạnh đoàn kết dân tộc.
2. Quang Trung đại phá quân Thanh (1789)
- Nguyễn Huệ đã lên ngôi Hoàng đế (1788), lấy niên hiệu là Quang Trung và lập tức tiến quân ra Bắc. Trên đường đi, đến Nghệ An và Thanh Hóa, Quang Trung đều tuyển thêm quân.
- GV chỉ bản đồ H.57: mũi tên màu xanh là đường tiến quân của Quang Trung ra Bắc. Từ Phú Xuân ra Tam Điệp, Quang Trung vừa hành quân gấp, vừa bổ sung lực lượng, vừa động viên binh sĩ.
GV chỉ địa danh Nghệ An - nơi Quang Trung mở cuộc duyệt binh lớn.
Hỏi: Vì sao Quang Trung mở cuộc duyệt binh ở Nghệ An?
GV chỉ địa danh Thanh Hóa - nơi Quang Trung đọc lời tuyên thệ (GV nên giải nghĩa từng câu cho HS hiểu).
Hỏi: Nhận xét về lời tuyên thệ của Quang Trung?
GV chỉ dãy núi Tam Điệp - đây là ranh giới giữa Ninh Bình và Thanh Hóa ngày nay. Tại đây, Quang Trung đã động viên tướng sĩ, khen ngợi kế hoạch của Ngô Thì Nhậm.
Hỏi: Quang Trung dự định đánh quân Thanh vào thời gian nào?
- Khẳng định chủ quyền của dân tộc và cho quân Thanh biết rằng nước ta có chủ.
- Để lấy khí thế và tinh thần cho binh lính.
- Thể hiện tinh thần quyết tâm chống giặc ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc của quân Tây Sơn.
- Dịp Tết Kỷ Dậu
Hỏi: Vì sao Quang Trung quyết định tiêu diệt quân Thanh vào dịp tết Kỷ Dậu? (Dành cho HS khá, giỏi)
(Đ/v HS yếu kém chỉ cần nắm được diễn biến các giai đoạn)
Hỏi: Vua Quang Trung chuẩn bị cho cuộc đại phá quân Thanh như thế nào?
GV chỉ bản đồ H.59: 5 đạo quân của Quang Trung (mũi tên màu xanh) từ Tam Điệp tiến ra Bắc.
GV chỉ bản đồ H.59: chỉ vào cung Tây Long và nhấn mạnh: nơi đây từ Tôn Sĩ Nghị đến bọn tướng soái quân Thanh đang chúi đầu vào yến tiệc, hát xướng
GV tường thuật lược đồ.
- Đêm 30 Tết vượt sông Gián Khẩu, tiêu diệt địch ở đồn tiền tiêu.
- Đêm mồng 3 Tết, bí mật vây đồn Hà Hồi. Sau đó GV chỉ vị trí nơi quân ta tập kết ở phía nam Hà Hồi (cánh đồng Cung) trên bản đồ để chuẩn bị đánh đồn Ngọc Hồi.
- Ngày mồng 5 Tết, quân Tây Sơn không bao vây mà đánh mạnh ở mặt phía nam Ngọc Hồi, bịt hướng đông bắc bằng một cánh quân nghi binh, mở hướng tây bắc cho giặc chạy vào đầm Mực. GV chỉ mũi tên rút chạy của quân Thanh, tại đầm Mực quân của Đô đốc Bảo bố trí vây ép giặc ở hai mặt Bắc và Nam tiêu diệt hầu như toàn bộ quân địch.
(GV nên nhấn mạnh cách tạo tấm lá chắn bằng gỗ quấn rơm tẩm nước để bảo vệ bộ binh).
- Quân Thanh mới chiếm được Thăng Long dễ dàng nên còn chủ quan, kiêu ngạo.
- Vạo dịp Tết, quân Thanh lơ là, không đề phòng ® quân địch bị bất ngờ.
- Từ Tam Điệp, Quang Trung chia quân làm năm đạo tiến ra Bắc.
- Đêm 30 Tết, quân ta vượt sông Gián Khẩu (sông Đáy), tiêu diệt toàn bộ quân địch ở đồn tiền tiêu. 
- Mờ sáng ngày mồng 5 Tết, quân ta đánh đồn Ngọc Hồi, quân Thanh chống cự không nổi, bỏ chạy tán loạn. Cùng lúc đó đạo quân của Đô đốc Long đánh đồn Đống Đa, tướng giặc là Sầm Nghi Đống khiếp sợ, thắt cổ tự tử. Tôn Sĩ Nghị bàng hoàng cùng một số võ quan bỏ lại quân lính, vượt sông Nhị (sông Hồng) chạy trốn. 
- Trưa mồng 5 Tết, Quang Trung cùng đoàn quân Tây Sơn chiến thắng kéo vào thành Thăng Long.
GV chỉ bản đồ: Trong khi quân Quang Trung đánh đồn Ngọc Hồi, mờ sáng mùng 5 Tết, đạo quân của Đô đốc Long tấn công đồn Khương Thượng - Đống Đa.
Hỏi: Tại sao quân Tây Sơn tấn công đồn Ngọc Hồi - Khương Thượng vào cùng một thời điểm là mùng 5 Tết?
Quân Tây Sơn giáp chiến, đốt lửa thiêu cháy doanh trại giặc. Sầm Nghi Đống thắt cổ tự tử.
- GV chỉ bản đồ hướng rút chạy của Tôn Sĩ Nghị (làm cầu phao, trốn sang Gia Lâm).
- GV nêu kết quả chiến thắng.
Hỏi: Suốt 17 năm (1771 - 1789) chiến đấu, phong trào Tây Sơn đã thu được những kết quả to lớn nào?
- THGDMT: Sự lan rộng và thắng lợi của phong trào nông dân trong cả nước nói lên điều gì?
HĐ 3: Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn
Hỏi: Vì sao quân Tây Sơn giành được nhiều thắng lợi như vậy?
Hỏi: Nhận xét về Quang Trung?
- Nêu ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn.
- Thể hiện sự chỉ đạo của Quang Trung là các đạo quân phải hiệp đồng tác chiến, nếu đánh cùng một lúc thì Tôn Sĩ Nghị sẽ bối rối không kịp điều quân tiếp viện cho mặt trận phía nam được.
- Lật đổ các tập đoàn phong kiến Nguyễn, Trịnh, Lê.
- Xóa bỏ sự chia cắt đất nước, lập lại thống nhất.
- Đánh tan quân xâm lược Xiêm, Thanh, bảo vệ Tổ quốc.
- Tuy đất nước bị các tập đoàn pk chia cắt, song nhân dân vẫn giữ vững tinh thần, ý thức thống nhất dt, Tổ quốc.
- Sự ủng hộ, hưởng ứng của nhân dân.
- Sự lãnh đạo tài tình của vua Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân.
- Tiến hành cuộc hành quân thần tốc (từ Phú Xuân ra Nghệ An).
- Tiên đoán ngày mùng 7 Tết khao quân.
- Nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh: thần tốc, bất ngờ, táo bạo, chỉ đạo và tổ chức chiến đấu hết sức cơ động.
3. Nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn
- Nguyên nhân thắng lợi:
+ Nhờ ý chí đấu tranh chống áp bức bóc lột, tinh thần yêu nước, đoàn kết và hi sinh cao cả của nhân dân ta.
+ Sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Quang Trung và bộ chỉ huy nghĩa quân. 
Ý nghĩa lịch sử:
+ Lật đổ chính quyền phong kiến thối nát Nguyễn - Trịnh – Lê, xóa bỏ ranh giới chia cắt đất nước. Đặt nền tảng cho việc thống nhất quốc gia.
+ giải phóng đất nước, giữ vững nền độc lập của dân tộc, một lần nữa đập tan tham vọng xâm lược nước ta của các đế chế quân chủ phương Bắc.
Củng cố: (5’)
- Trình bầy trên lược đồ chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa?
- Ý nghĩa lịch sử của sự kiện xuân Kỷ Dậu (1789)?
 5. Hứơng dẫn HS tự học, làm bài tập và soạn bài mới ở nhà: (2’)
 Học kĩ bài cũ, soạn bài 26 : Quang Trung xây dựng đất nước.
IV. RÚT KINH NGHIỆM:
Ngày soạn: 9/3/2018
Tuần: 29 
Tiết: 58
Bài 26: QUANG TRUNG XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC
MỤC TIÊU 
Kiến thức
	Thấy được việc làm của Quang Trung (về chính trị, kinh tế, văn hoá) đã góp phân tích cực ổn định trật tự xã hội, bảo vệ Tổ Quốc.
Kỹ năng
	Bồi duỡng năng lực đánh giá nhân vật lịch sử.
Thái độ
	Biết ơn người anh hùng áo vải Quang Trung.
II. CHUẨN BỊ:
- Thầy: tranh ảnh, câu truyện về người anh hùng Quang Trung.
- Trò: sgk + bài soạn
 CÁC BƯỚC LÊN LỚP
Ổn định lớp: (1’)
Kiểm tra bài cũ (5’)
Trình bày cuộc tiến quân của vua Quang Trung đại phá quân Thanh vào dịp Tết Kỷ Dậu (1789).
Nêu nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa lịch sử của phong trào Tây Sơn.
Nội dung bài mới: (32’)
Tên tuổi và công lao của anh hùng Quang Trung - Nguyễn Huệ không chỉ gắn liền với những chiến công lừng lẫy về quân sự mà còn rất tài ba trong việc xây dựng đất nước. 
Hoạt động của thầy
Hoạt động của trò
Nội dung cơ bản
HĐ 1: Phục hồi kinh tế, xây dựng văn hóa dân tộc
Hỏi: Vì sao sau khi đánh đuổi giặc ngoại xâm, lật đổ chính quyền phong kiến trong nước, Quang Trung lại chăm lo xây dựng kinh tế văn hoá?
Hỏi: Vì sao Quang Trung chú ý đến phát triển nông nghiệp?
Hỏi: Để phát triển nông nghiệp, Quang Trung đã có những biện pháp gì? Đạt kết quả ra sao?
- THGDMT: Chiếu khuyến nông nhằm giải quyết vấn đề gì?
Hỏi: Nhận xét về chính sách phát triển nông nghiệp của Quang Trung?
Hỏi: Vua Quang Trung đã làm gì để phát triển công thương nghiệp?
Hỏi: Tại sao "mở cửa ải, thông chợ búa" thì công thương nghiệp lại phát triển?
Hỏi: Quang Trung đã thi hành những biện pháp gì phát triển văn hóa, giáo dục?
Hỏi: Chiếu lập học nói lên hoài bão gì của Quang Trung?
Hỏi: Viện Sùng chính đảm nhận vai trò gì?
- Do chiến tranh liên miên, đất nước bị tàn phá.
- Nhân dân đói khổ
® Cần xây dựng kinh tế để nhân dân sống ấm no, đất nước giàu mạnh.
- Là bộ phận chủ yếu và quan trọng nhất của nền kinh tế nước ta lúc đó.
- Ban hành Chiếu khuyến nông.
- Bãi bỏ hoặc giảm nhẹ tô thuế (mùa màng bội thu, đất nước thái bình).
- Giải quyết tình trạng ruộng đất bỏ hoang và nạn lưu vong.
- Chăm lo quyền lợi nông dân, khuyến khích họ trở về quê làm ăn, chia ruộng công bằng.
- Buôn bán, trao đổi với nước ngoài.
- Lưu thông hàng hóa trong nước đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của dân.
- Ban Chiếu lập học.
- Chữ Nôm được đề cao, là chữ chính thức của Nhà nước.
- Lập Viện Sùng chính
- Bồi dưỡng nhân lực, đào tạo nhân tài đóng góp xây dựng đất nước.
- Dịch sách chữ Hán ra chữ Nôm.
1. Phục hồi kinh tế, xây dựng văn hóa dân tộc
- Ngay sau khi giành được thắng lợi, vua Quang Trung đã bắt tay xây dựng chính quyền mới, đóng đô ở Phú Xuân.
- Ra “Chiếu khuyến nông” để giải quyết tình trạng ruộng đất bị bỏ hoang và nạn lưu vong, nhờ đó sản xuất nông nghiệp được phục hồi và phát triển.
- Bãi bỏ hoặc giảm nhẹ nhiều thứ thuế, nhờ đó nghề thủ công và buôn bán được phục hồi dần.
- Ban “Chiếu lập học”, các huyện, xã được nhà nước khuyến khích mở trường học; dùng chữ Nôm làm chữ viết chính thức của nhà nước. 
Hỏi: Việc sử dụng chữ Nôm có ý nghĩa như thế nào?
GV nhấn mạnh trong lịch sử thời phong kiến nước ta chỉ có 2 triều đại dùng chữ Nôm là triều Hồ và triều Quang Trung. Nguyễn Thiếp làm Viện trưởng Viện Sùng chính: quê ở Nghệ An, là sĩ phu nổi tiếng về đạo đức và uyên bác, được nhiều người trọng vọng.
Hỏi: Những việc làm của Quang Trung có tác dụng gì?
HĐ 2: Chính sách quốc phòng, ngoại giao
Hỏi: Nước nhà thống nhất, song vua Quang Trung gặp phải những khó khăn gì?
Hỏi: Trước âm mưu của kẻ thù, Quang Trung đã có những chính sách gì?
+ Quân sự
- Ý thức, tinh thần dân tộc sâu sắc của Quang Trung.
- Kinh tế được phục hồi nhanh chóng.
- Xã hội dần dần ổn định.
- Phía Bắc: Lê Suy Chỉ lén lút hoạt động ở biên giới Việt - Trung.
- Phía Nam: Nguyễn Ánh cầu viện Pháp và chiếm Gia Định.
- Thi hành chế độ quân địch.
- Củng cố quân đội về mọi mặt, tạo chiến thuyền lớn.
2. Chính sách quốc phòng, ngoại giao
- Sau chiến thắng Đống Đa, nền an ninh và toàn vẹn lãnh thổ vẫn bị đe dọa: 
+ Phía Bắc: Lê Duy Chỉ vẫn lén lút hoạt động ở biên giới.
+ Phía Nam: Nguyễn Ánh cầu viện Pháp và chiếm lại Gia Định.
- Tiếp tục thi hành chính sách quân dịch. Tổ chức quân đội bao gồm bộ binh, thủy binh, tượng binh và kị binh; có chiến thuyền lớn chở được voi chiến hoặc 500 - 600 lính.
+ Ngoại giao
Hỏi: Để củng cố nền độc lập trong nước Quang Trung đã làm gì?
Giảng: Quang Trung viết lời hịch kêu gọi nhân dân Quảng Ngãi, Quy Nhơn đồng lòng hiệp sức diệt Nguyễn Ánh.
Hỏi: Kế hoạch đánh Gia Định có thực hiện được không? Vì sao?
GV nhấn mạnh: Đây là tổn thất lớn cho triều đại Tây Sơn và cho cả đất nước, Quang Toản kế vị, bất lực không đạp tan được âm mưu của Nguyễn Ánh.
Mặc dù chính ngôi được 5 năm (1788-1792) nhưng công lao của người anh hùng Nguyễn Huệ đối với đất nước ta như thế nào?
Hướng dẫn HS quan sát H.60. Tượng đài Quang Trung nằm trên khu gò Đống Đa, đường Tây Sơn (Hà Nội). Hình ảnh người anh hùng áo vải hiên ngang, dũng cảm như sừng sững đứng giữa đất trời, tiêu biểu cho khí thế đấu tranh anh dũng của dân tộc Việt Nam.
- Quan hệ mềm dẻo nhưng cương quyết với nhà Thanh (nhà Thanh công nhận là "quốc vương").
- Dẹp bọn Lê Duy Chỉ ở Cao Bằng.
- Tiêu diệt Nguyễn Ánh, lấy lại Gia Định.
- K. Vì ngày 16 - 9 - 1792, Quang Trung đột ngột qua đời.
- Có công thống nhất đất nước.
- Đánh đuổi quân xâm lược (Xiêm, Thanh) giữ vững nền độc lập.
- Củng cố - ổn định kinh tế, chính trị, văn hóa.
- Thi hành chính sách ngoại giao với nhà Thanh: mềm dẻo nhưng kiên quyết bảo vệ từng tấc đất của Tổ quốc. Đối với Nguyễn Ánh, quyết định mở cuộc tiến công lớn để tiêu diệt. Kế hoạch đang tiến hành thì Quang Trung đột ngột từ trần (16 - 9 - 1792). Quang Toản lên kế nghiệp, nhưng kể từ đó nội bộ triều đình Phú Xuân suy yếu dần.
4. Củng cố : (5’)
Tóm tắt sự nghiệp, cuộc đời của vua Quang Trung? Từ đó nêu cảm nghĩ về ông?
 5. Hứơng dẫn HS tự học, làm bài tập và soạn bài mới ở nhà: (2’)
 Học kĩ bài cũ, chuẩn bị bài lịch sử địa phương..
IV. RÚT KINH NGHIỆM:
Thầy :
Trò :
 Kí duyệt : ngày 09/3/2018